جمعیت و نیروی انسانی بزرگ‌ترین سرمایه هر کشور به شمار می‌رود و از این رو سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان هر کشور با توجه به نیازها و امکان سنجی‌های زمانی و شرایط اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی حاکم، سیاست‌های گوناگون جمعیتی را در راستای رشد و توسعه همه جانبه جامعه در پیش می‌گیرند.
چندی پیش رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلی«جمعیت» را ابلاغ فرمودند که طی آن تمام ارگان‌ها و نهادهای کشور موظف شده اند تا بسته های پیشنهادی و انگیزشی خود را ارائه دهند و به اجرا درآورند. در این میان مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران خبری مبنی بر برگزاری هم اندیشی با موضوع واکاوی ابعاد این موضوع در شهر تهران منتشر نمود که بازتاب گسترده ای در رسانه های شهری داشت.
به دلیل اهمیت این موضوع طی گفت و گویی با آقای امین عسکری، مشاور تحلیل و بررسی‌های ریاست مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران داشته ایم که ماحصل آن‌را در ادامه می‌خوانید:
آقای دکتر دلیل ورود شما به موضوع جمعیت در این مقطع خاص که هم دولت و هم شهرداری‌ها با مسایل مختلف اقتصادی و اجتماعی روبه‌رو هستند چیست؟
طی سال‌های اخیر با چند مسئله در مورد جمعیت مواجه بوده‌ایم که بحث ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت یکی از اقدامات مهم در این زمینه است. در این خصوص، مقام معظم رهبری بر اساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی و بعد از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام سیاست‌های کلی جمعیت را ابلاغ کردند. این موضوع یک افق را برای مدیریت شهری ترسیم می‌کند. چرا که در مجموعه شهرداری تهران خود را موظف می‌دانیم تا کلیه سیاست‌ها و قوانین کلان نظام و ابلاغیه‌ها را به عنوان اسناد فرا دستی در کارهای خود لحاظ نماییم.
با توجه این که مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران به عنوان بازوی فکری و مشورتی شهرداری تهران به شمار می‌رود، لذا نمی‌توانیم برای برنامه‌ریزی‌های آینده شهر تهران به مقوله جمعیت و روند آتی آن بی‌تفاوت باشیم. مسئله جمعیت بسیار مهم است زیرا به صورت مستقیم و غیر مستقیم برروی تمام مسائل شهر و مدیریت شهری تأثیر می‌گذارد که به عنوان مثال می‌توان به بحث جوانی جمعیت، حفظ نرخ رشد مناسب جمعیت برای پویایی و بالندگی شهر و تأمین هزینه‌های زندگی شهروندان اشاره کرد.
همچنین با توجه به اینکه بخشی از جمعیت نیروی کار شهر تهران را زنان تشکیل می‌دهند، هرگونه سیاستی در خصوص افزایش در جمعیت برروی زمان کاری، هزینه‌های زایمان، هزینه های ناباروری و مسائل بیمه‌ای این قشر از جامعه نهایتا اقتصاد و سایر مسائل شهر را دست خوش تغییر و تحول می‌کند. از طرف دیگر بحث خانواده و بنیان آن موضوعی است که مدیریت شهری در حوزه اجتماعی و فرهنگی برروی آن تأکید دارد و افزایش جمعیت به لحاظ کیفی و کمی به طور قطع برروی مقوله خانواده تأثیر می‌گذارد، لذا ضرورت دارد تا ما به این موضوع توجه خاص نماییم.
از طرفی دیگر، بحث سلامت در جمعیت نیز بسیار مهم است و مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در بحث تأمین سلامت، تغذیه مناسب، آسیب‌های اجتماعی، سوانح و مسائل زیست محیطی، منابع آب و مهاجرت خود را مأمور می‌داند که به این موضوعات از جنبه علمی ورود کرده و اقداماتی را انجام دهد. تمام مواردی که به آن اشاره شد زیر مجموعه‌های حوزه مدیریت شهری می‌باشند. لذا ضرورت دارد که در فرآیند برنامه‌ریزی آینده شهر تهران مطالعاتی در خصوص جمعیت شهر تهران داشته باشیم.
همچنین طی دو- سه هفته گذشته شورای شهر تهران نیز شهرداری تهران را موظف کرده است که در موضوع جمعیت ورود نماید و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم برای مواجهه با آن را طراحی کند. پیش بینی می‌کنیم که با اجرای سیاست‌های جمعیتی کلان کشور بخش زیادی از این جمعیت به شهر تهران اضافه خواهد شد که این امر امکانات و آمادگی‌های خاص خود را می‌خواهد و ضرورت دارد که هم‌اکنون ابعاد مختلف آن‌را شناسایی کنیم و تدابیر لازم برای افق تحقق و چشم انداز اجرای این سیاست را اتخاذ نماییم.
چرا شهرداری باید به موضوع جمعیت ورود کند؟ آیا متولی اصلی این موضوع شهرداری است یا سایر نهادها؟
به نکته خوبی اشاره کردید، موضوع جمعیت تمام ارکان حاکمیت و حتی بخش خصوصی را درگیر می‌کند و شهرداری تهران متولی این امر نمی‌باشد، ولی به دلیل سکوت منفعلانه سایر دستگاه‌ها و نهادها به این موضوع ورود پیدا کرده است. اکنون در دستگاه‌های مختلف بسته‌ها و مشوق‌هایی برای افزایش جمعیت طراحی می‌شود و اگر واقعا فکر می‌کنیم که این بسته‌ها باعث افزایش جمعیت می‌شود آیا نباید خود را برای آن روز آماده کنیم؟
همچنین با توجه به اینکه شهر تهران ۱۶.۱۳ درصد جمعیت کشور را در خود جای داده است و با افزایش جمعیت به این میزان افزوده خواهد شد، لذا بخش خصوصی که به دنبال سهم بازار و جذب مشتری است در افق برنامه‌ریزی‌های خود باید بحث جمعیت را در نظر بگیرد.
متأسفانه شاهد هستیم که در این خصوص دستگاه‌های دولتی اقدام خاصی صورت نمی دهند و در بهترین حالت فقط در فکر ایجاد بسته‌های انگیزشی هستند . لذا با توجه به اینکه این خلأ وجود دارد و مدیریت شهری نیز با تبعات آن درگیر خواهد شد بهتر است که در این خصوص پیشرو باشیم و به عنوان نهاد پشتیبانی کننده علمی شهرداری تهران برآوردی از تبعات مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی ورود یک جمعیت انبوه به تهران داشته باشیم. در این خصوص مرکز مطالعات در نظر دارد تا سند راهبردی تولید نماید که نقش شهرداری تهران و سایر دستگاه‌ها در این موضوع مشخص شده باشد.
پیش بینی اولیه شما از اجرای سیاست‌های کلان جمعیتی چیست؟
این سؤال موضوعی است که خودمان به دنبال یافتن پاسخ دقیق برای آن هستیم. طی چند ماه اخیر در مرکز مطالعات رویکردی به نام آینده پژوهی شکل گرفته شده است . یعنی روندهای گذشته را به آینده ربط می‌دهیم و بر اساس آن سعی می‌کنیم تا تحولات آتی را پیش‌بینی نماییم. هدف از هم اندیشی "مدیریت جمعیت و توسعه شهر تهران " تلاش برای پاسخ به همین موضوع است که بدون شک باید مطالعات دیگری نیز در این خصوص داشته باشیم.
اما به عنوان مثال، به برخی از آن‌ها که با مطالعات اولیه قابل بیان است می‌توان به این موضوع اشاره کرد که با اجرای این سیاست تغییراتی را در ترکیب جمعیتی زنان و مردان شاغل خواهیم داشت که برروی بازار کار و اشتغال و بیکاری و سطح دستمزدها و نتیجتا رفاه خانوارهای تهران تأثیر گذار می‌باشد. اهمچنین این موضوع با توجه به اینکه در شهرداری تهان ملاحظاتی در خصوص بلند مرتبه سازی، تراکم و نیز مساله حریم شهر تهران داریم به طور قطع تبعاتی را برروی بازار مسکن تهران و حتی کشور و از آن طریق به دلیل پیوندهایی که بین بخش مسکن و سایر بخشهای اقتصادی برقرار است بر سایر بخشهای اقتصادی خواهد گذاشت.
همچنین احتمال دارد که تغییراتی بر روی آموزش عالی دانشگاه‌ها و ترکیب دانشجویی جمعیت آینده تهران داشته باشد. از طرفی موضوعاتی مانند تغییرات در مدل کسب و کار در شهر تهران را نیز بررسی خواهیم کرد. اکنون در تهران فعالیت کشاورزی و باغ ها، صنعتی، نیمه صنعتی و کارگاه‌های کوچک و بزرگ داریم که به صورت پویا در حال تغییر شکل هستند و البته بخشی از این تغییرات را مثبت می‌دانیم و بخشی دیگر را منفی . بدون شک با افزایش کیفی و کمی جمعیت، تمام این موارد دست خوش تغییر می‌شود و ظهور و افول صنایع کوچک و بزرگ و یا نوآوریها و یا فرسودگیهایی در این قبیل کسب و کارهای خواهیم داشت.
همانطور که پیشتر در خبرها آمده قرار است هم اندیشی "مدیریت جمعیت و توسعه شهر تهران در مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران برگزار شود، به طور مشخص هدف از برگزاری این هم اندیشی چیست؟
در واقع برای واکاوی ابعاد سیاست‌های کلان افزایش جمعیت در تهران باید چندین جلسه هم‌اندیشی برگزار شود و مطالعات زیادی در این خصوص صورت گیرد تا منجر به یک سند راهبردی شود که در آن سند، اولویت‌ها و اقدامات اساسی و نیز تقسیم کار بین نهادهای مختلف از شهرداری تهران تا نهادهای دولتی و خصوصی در نظر گرفته شود.
لذا در هم اندیشی« مدیریت جمعیت و توسعه شهر تهران »که انشااله هفته آینده برگزار می‌شود سعی کرده‌ایم تا در آن ترکیب متنوع و جامعی از صاحب‌نظران حضور داشته باشند و علاوه بر اقتصاددانان و جامعه شناسان و متخصصان شهرسازی از جمعیت شناسان و افرادی که به سیاست‌های شهر نشینی، مقایسه تطبیقی این سیاست‌ها در کشورهای دیگر به خصوص آسیا و اقیانوسیه پرداخته اند دعوت خواهد شد . همچنین مطالعه مقدماتی نیز در این خصوص در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران صورت گرفته است که نتایج آن در این هم اندیشی ارائه می‌شود.
البته باید گفت که حضور اساتید کفایت موضوع را نمی‌کند و در این جلسه از مدیران ارشد شهری و اعضای شورای شهر نیز دعوت شده است تا یک تعامل و گفت و گویی میان مدیران شهری و صاحب‌نظران این حوزه برقرار شود تا از نتایج آن در تدوین سند راهبردی الزامات جمعیت پذیری تهران استفاده شود.
هدف اصلی از این هم اندیشی این است که زمینه‌های لازم را برای تحقق فضای مناسب و اجرای درست و اصولی سیاست‌های ابلاغی جمعیت مهیا نماییم.
منبع: تابناک
